Şehir Bilgileri

Genel Bilgiler

Trabzon, (Lazca: Trap'uzani / Tamt’ra , Yunanca: Trapezunta) Karadeniz Bölgesi'nin Doğu

Karadeniz bölümünde yer alan Trabzon ilinin merkezi olan bir şehirdir.

Merkez nüfusu:234.063'dir.Karadeniz sahili ile Zigana dağları arasında yer almakta olup

yüzüölçümü açısından az bir alan kaplamasına karşın nüfus ve ekonomi açısından Karadeniz

Bölgesi'nin önde gelen şehirlerinden biridir. Batısında Giresun'a bağlı Eynesil ilçesi,

güneyinde Gümüşhane'ye bağlı Torul ilçesi, doğusunda da Rize'ye bağlı İkizdere ve

Kalkandere ilçeleri, kuzeyi Karadeniz ile çevrili antik çağ'dan beri varlığı bilinen il ve

il merkezinin adıdır. Trabzon un genel nüfusu 2010 yılına göre 763.983'tur. 1927'de 24.634

olan merkez nüfusu 1950 de 33.990 na 1960 ta 53.039 a 1965 te 65.516 1970 te 80.795 e 1975

te 97.210 a 1980 de 108.403 e 1985 te 155.960 a1990'da 161.886'ya, 2000'de 214.949'a,

2007'de 229.326'e 2009 da 230.027 ye çıkmıştır.

Trabzon, günümüzde Karadeniz Bölgesi'nin Samsun'dan sonra gelen 2.Büyük Kenti'dir. Trabzon,

Akçaabat ve Yomra ilçeleriyle birleşmiştir. Her iki ilçede yönetim açısından Trabzon

Belediyesi'ne bağlı olmasada yakınlık açısından Trabzon'un Mahalleleri gibidir. Trabzon,

Akçaabat ve Yomra ile birleşince Toplamda 270.000 civarında Merkezi Nüfusa ulaşacaktır.

Trabzon, Büyükşehir Belediyesi Statüsüne kavuşmayı bekleyen illerdendir.

Tarih öncesi

1838'den kalma Milat'tan hemen öncesiki döenmi gösterir haritada Trabzon'un doğusundan

Abhazya'ya değin Proto-Laz oymakları: Colchis ya da Lazica, Makronlar, Sanni'ler, Moshiler

Bölgede çeşitli dönemlerde yapılan arkeolojik kazı ve yüzey taramalarında Yontma Taş (Alt

Paleolitik dönem) Çağı’na ait Achelleen ve Mousterien tipi (el baltaları, kazıyıcılar,

yonga aletler), Mezolitik Orta Çağ'a ait mağaralar Kalkolitik Çağ’a ait yerleşim izlerine

rastlanmıştır. Bronz Çağı’nda Karadeniz kıyısında Kaşkalar adlı domuz besleyen ve kendir

eken savaşçı bir halkın varlığı Hitit kaynaklarında bildirilmektedir .
Antik çağ

Eusebius'a göre şehrin kuruluş tarihini M.Ö. 756 olmakla birlikte bu iddia Trabzon'u

İstanbul, Roma hatta, genel kanıya göre Trabzon ve diğer Doğu Karadeniz kolonizasyonunu

geçekleştiren Sinop'tan daha eski bir kent yapmaktadır. Bu durum gerçekse Sinoplular

varolan bir kenti M.Ö. 630 tarihinden sonra yeniden kolonize etmiş olmalıdırlar.

Anabasis'te geçen "Pontos Euksenios kıyısındaki bu şehir Sinope’nin Kolkh ülkesindeki

kolonisidir" ifadesi daha sonra Arrian ve Peripleus tarafından da onaylanmıştır. Merkezinde

Yunanlıların çevre köylerinde bugünkü Lazların atası olduğu sanılan Kolhislerin yaşadığı

Trabzon, Antik çağ ve sonrasında Zigana geçidi üzerinden Ermenistan ve Euphrates civarında

üretilen ticari malların takas edildiği ticaret merkezi ve dış ülkelere satıldığı bir ihraç

limanı özelliğindeydi. Pontus İmparatoru Mithridates'in Roma İmparatorluğu ile giriştiği

bir dizi savaşı kaybetmesinin ardından Anadolu topraklarının yanı sıra Trabzon'da Roma

hakimiyetine girmiştir.

Roma ve Bizans

Trabzon İmparatorluğu, 1265. William R. Shepherd, Historical Atlas, 1911

Pompey'e karşı mücadelesinde Mithridates'e destek vermeyen Trabzon Roma döneminde

ödüllendirilmiş serbest şehir statüsü kazandırılmıştır. Bizzat kente gelen Arrian,

Trapezus’un Roma döneminde güney Karadenizdeki en önemli liman kenti olduğunu belirtmiştir.

Roma İmparatoru Hadrian döneminde restore edilen kente, Trajan döneminde Karadeniz

Kapadokyası eyaletinin başkenti olmuş ve yeni bir liman inşa edilmiştir. Gallianus

döneminde bir Germen kabilesi olan Gotlar tarafından yağmalanmış , Justinian döneminde

tekarar onarılarak eski konumunu kaznamıştır. İstanbul’un Latinler tarafından işgali

üzerine Komnenos hanedanı, Trabzon'a sığınarak 1461 tarihine Osmanlı fethine dek sürecek

olan Trabzon Krallığı devletini kuracaklar ve kendilerini Roma İmparatoru ilan edeceklerdi.
Trabzon Krallığı

Sumela manastırı, Trabzon 2007

Komnenos hanedanından VII. Michael Latin işgali nedieniyle Trabzon'a gelerek teyzesi Gürcü

kraliçesi Tamara'nın da desteğiyle kendini Roma İmparatoru ilan etmişse de Batı özellikle

Vatikan Trabzon İmparatorunu küçümseyerek "Laz hükümdarı" olarak tanımlamıştır . Trabzon

Krallığı başlangıçta diğer Bizans (Doğu Roma) imparatorları gibi çift başlı kartal (aetos)

figürünü sembol olarak kullanmışsa da Latin işgalinin sona ermesi ve Konstantinapolis'de

yeniden yasal yönetimin iktidarı ele geçirmesiyle, bir çatışmaya sebebiyet vermemek için

bugün Trabzon Ayasofya müzesinin giriş kapısının üzerinde rölyefi bulunan tek başlı kartal

sembolü tercih etmişlerdir. Cenevizliler ile Venedikliler, Moğollar ile Osmanlılar hatta

çeşitli Türkmen (Akkoyunlu kabile federasyonuna mensup) klanları ile denge politikası

sürdürerek, varlığını sürdürebilen bu zengin liman kenti, İstanbul'un fethinden sekiz yıl

sonra (1461) Fatih Sultan Mehmet tarafından Karadenizdeki çeşitli beylikler, İtalyan

kolonileri ve Kırım'la birlikte ele geçirilerek İpek yolunun stratejik anahtarının Osmanlı

hakimiyetine girmesi sağlanmıştır.
Osmanlı Dönemi
1861 yılında Trabzon Vilayeti'nin sancakları: Trabzon, Lazistan, Canik, Gümüşhane

1461 yılında Trabzon kralı David Komnenos'un Mahmut Paşa'nın yakını olan başmabeycisi Yorgi

Amiruki'nin aracılığıyla direnmeden kenti teslim etmesinden sonra II. Mehmet kent

yönetimini Gelibolu sancak Beyi Kazım Bey'e bıraktıkmıştır. Sancak merkezi statüsünde olan

Trabzon, 1582 yılında III. Murat döneminde Batum sancağı ile birleştirilerek Trabzon/Batum

eyaletinin merkezi haline getirilmiştir. Trabzon Osmanlı döneminde de gerek doğu Anadolu ve

İran'ın gerek se Baharat yolu'nun Batı'ya açıldığı liman kenti olarak stratejik önemini

sürdürmüş dahası İran ve Kafkasya seferlerinde askeri üs noktası olarak kullanılmıştır.

Celali ayaklanmaları, Kazancık cemaati gibi soyguncu aşiretler, yolsuzluk yapan

sancakbeyleri bölgeyi arpalık olarak kullanan beylerbeyleri (Ahmet Paşa, 1603 gibi), 1624,

1625, 1631 yıllarındaki Kazak yağmaları ve Tuzcuoğulları, Şatıroğlu Ömer ve İbrahim ağa

gibi ayanlıktan gelme yerel derebeylerin ayaklanmaları bu dönemin önemli olaylarıdır. 1.

Dünya savaşı sırasında 17 gemilik Rus donanması tarafından topa tutulan, 1916-1918 yılları

Rus işgaline uğrayan kentin Hıristiyan Rum nüfusu, savaşın bitimiden sonra mübadele ile

Yunanistan'a gönderilmiştir. Canlı bir ticaret kenti olan Trabzon'da köklü Rum ve Müslüman

aillerden oluşan eşrafı aktif olarak siyasetle uğraşmaktaydı. Barutçuzade Faik Ahmet Bey'in

sahibi olduğu İstikbal gazetesi yerel sermaye ve aydınların düşüncelerini kamuoyuna

duyurdukları en önemli haber kaynağıydı. Mondros Mütarekesi'nin ardından bölgede bir Pontus

Devleti'nin kurulması hatta daha çok destek bulan bir proje olarak yeni kurulacak

Ermenistan'a liman kenti olarak verilmesi gündeme geldiğinde Trabzonlular 12 Şubat 1919

tarihinde Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti'ni kurarak Osmanlı Devleti'ne

bağlılığın korunması için mücadele etmeye karar vermişlerdi. Erzurum Kongresi'ne kalabalık

bir heyetle katılan Trabzon heyeti ile kongreyi düzenleyenler arasında başkanlık seçimi ve

kongrenin niteliği konusunda bazı pürüzler çıkmıştır. Görüş ayrılıkları derinleşince

Heyet-i Temsiliye'nin Trabzonlu üyeleri Sivas Kongresi'ne katılmamışlardı. Saltanat yanlısı

Trabzon valisi Galip Bey'in tutuklanması ve Türkiye Komunist Fırkası başkanı Mustafa Suphi

ve 18 arkadaşının Trabzonlu kayıkçıların reisi Kahya Yahya tarafından 28-29 Ocak 1921 katli

Cumhriyet öncesi dönemin son olaylarındandır.

Cumhuriyet Dönemi

Kent, 1923 yılında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin 61. il merkezi olarak yerini

almış, 1926 yılında ilk Halk Kütüphanesi ve Ziraat Bankası, 1929'da Vizera Hidroelektirik

santrali, 1938'de Trabzon içme suyu tesisleri, 1942'de Trabzon Lisesi, 1947'de Trabzon

Numune Hastanesi, 1949'da Göğüs Hastalıkları Hastanesi, 1954'de Trabzon limanı, 1957'de

Trabzon havaalanı, 1958'de SSK Hastanesi, 1964'de Ayasofya müzesi, 1967'de çimento

fabrikası açılmş, 1976 yılında Trabzonspor futbol takımı Türkiye 1. Ligi şampiyonluğunu

kazanarak bu ünvanı İstanbul'dan Anadolu'ya taşımayı başaran ilk futbol takımı olmuştur.

1949 yılında 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu uygulamasıyla Anadolu'da bulunan 78 bin

civarında ki yerleşim adından 28 bin kadarının adı Türkçe olmadığı gerekçesiyle

değiştirilmiş olup büyük bölümü Pontusça olan Trabzon köy adları da değiştirilerek

yerlerine Türkçe isimler konulmuştur.